قشقایی،فرهنگ،زبان

عکس قشقایی،دنیای اطرافم،فرهنگ،زبان

قشقایی،فرهنگ،زبان

عکس قشقایی،دنیای اطرافم،فرهنگ،زبان

تات-تاجیک

این نوشتار یک بررسی در مورد واژه های تات و تاجیک است که سعی شده است از هر گونه یکسویه نگری بدور باشد،هم چنین در بررسی منابع،مطالبی با محتوای مشابه،اشتباه و غیر علمی ذکر نشده است

 

 تات

 تات واژه ای است که ترک ها همواره به اقوامی که به نوعی با آن ها بیگانه بوده اند اطلاق میشده است.این واژه بیشتر در مورد فارس زبان ها بکار برده شده است اما در مواردی در مورد اقوام ترک نیز بکار برده شده است.کافرهای اویغیوری به دلیل اختلاف دینی و هم چنین ترک های تاتار به دلیل وابستگی به مغول ها،تاتار(تات + ار) به معنای مرد یا مردم بیگانه نامیده شده اند 

 

قدیمی ترین سندی که در آن واژه تات بکار رفته است سنگ نوشته های اورخون است که از قرن دوم برجای مانده است،تات در این سنگ نوشته ها ظاهرا بمعنای "اتباع" و رعایا بکار رفته است(دایره المعارف اسلامی)

 

  تات و تووال

در ترکی قشقایی به هنگام اشاره به یک غیر ترک یا بیگانه از این اصطلاح استفاده میشود که اسدالله مردانی معتقد است تووال همان توواج است،نامیست که قشقایی ها به ترک های تاوقاچ ساکن سرزمین ماچین اطلاق میکرده اند  

 

تاجیک

واژه تاجیک از دو بخش "تات + جیک" تشکیل شده است که بمعنای فارس زبان،شهرنشین،دهاتی،کشاورز بکار رفته است،در ادبیات فارسی این واژه بصورت های تازیک و تاژیک نیز آمده است

تاجیک = تات + جیک (پسوند تصغیر ترکی)

مانند  ائوجیک = ائو + جیک (بازی کودکانه در بین قشقایی ها،خانه بازی) 

 

محمد بهمن بیگی در کتاب "اگر قره قاج نبود" میآورد:

 

((بیشتر سروده ها و شروه ها و آوازهایشان [قشقایی ها] مربوط به غلبه ترک بر تاجیک بود.قشقایی ها را در فارس * ترک میخوانند و قشقایی ها فارس زبانان را تاجیک مینامیدند،ترک و تاجیک از قدیم با هم دعوا داشتند...))

 

 پاره ای از این" سروده ها و شروه ها و آوازها" در ادبیات شفاهی و مکتوب قشقایی:         

 

دوران دؤنوب کرباس فروش تاتلارا         شئر یاتاغی مسکن اولوب ایت لره

بلی خوب آتلی لار خوب-خوب آتلار            میندیلر گئدیلر،مئیدان خالی دور

((ماذون)) 

 

ماذون قشقایی با دختری اهل دوکوهک (نزدیکی شیراز) ازدواج میکند و مدتی در دوکوهک ساکن میشود،وقتی از این سکون درمانده میشود،اینگونه میگوید:

بیر موددت دیر دوکوهک ده قالمیشام      بیر طرفه چاخاردایدی سئل منی

زرد ضعیف،تاجیک صفت اولموشام        قورخورام کی یوودمایا ائل منی 

 

تاتینگ گلیشی،تورکونگ گئدیشی(ضرب المثل) 

 

اوغلوم کنده گئدن اولدو تات لاری دویارددی ، قیزیم چؤره ک یاپان اولدو ایت لری دویارددی(ضرب المثل)  

 

مثلا هنگامیه شخصی دچار سر درد میشده و آنرا ابراز مینموده،اطرافیان میگفته اند:"آللاه ائدمه سین،تات باشی آغریسین"

 

 اما این اختلاف ها به قشقایی ها و مناطقشان خلاصه نمیشده،محمود کاشغری در دیوان الغات ترک (451 هـ)،این ضرب المثل را می آورد: تاتی گؤزدن،تیکانی دیبدن تات را از چشم و خار را از بن [ باید زد[  

در ادبیات فارسی:

 

سعدی در ترجیعیات میاورد:

شاید که به پادشاه گویند  ترک تو بریخت خون تاجیک 

 

سعدی در جایی دیگر:

روی تاجیکانه ات بنمای تا داغ حبش    آسمان بر چهره ترکان یغمایی کشد 

 

هاتف اصفهانی:ریزه خوار نواله ی کرمش  ترک و تاجیک و بنده و آزاد 

 

عطار:

در این غمخانه هر یوسف که دیدی      لحد برجمله شد زندان دریغا

چو یکسان باشد آنجا ترک و تاجیک    هم از ایران هم از توران دریغا 

 

مولانا:

من کی شعر از کجا لیکن به من در میدهد     آن یکی ترکی که آید گویدم هی کیم سن

ترک کی تاجیک کی زنگی کی و رومی کی     مالک الملکی که داند مو به مو سر و علن 

 

جامی در اشاره به علیشیر نوائی : او یک ترک بود و من تاجیک،هر دو داشتیم خویشی نزدیک 

 

قوم تات

قومی بنام تات بصورت پراکنده در آذربایجان و قسمت های شمالی و غربی ایران وجود دارند،نکته جالب این است که همواره اقوامی که از سوی ترکان تات خوانده شده اند و آن ها نیز خود را بعنوان تات پذیرفته اند در مناطقی بوده که ترک ها در آن در اکثریت بوده اند و این خود مهر بطلانی است بر نظریه "زبان آذری" احمد کسروی که تات ها با ترک های آذربایجان بیگانه بوده اند که به این نام نامیده شده اند و در اقلیت بوده اند که خود را بعنوان تات پذیرفته اند،برای مثال ترک های قشقایی با اینکه فارس زبان ها را تات و تاجیک مینامند با این حال شیرازی ها هیچوقت خود را نمینامند اما در بسیاری از شهرهای کوچک و روستاهای قشقایی نشین که فارس زبان ها در اقلیت هستند خود را بعنوان "تاجیک" و زبانشان را "تاجیکی" پذیرفته اند  

 

در بررسی منابع ترکی به این شعر برخوردم که قسمتی از یک مجموعه بلند فولکلوریک است:

تات منه داری وئردی

دارینی سپدیم قوشا

قوش منه قاناد وئردی

قانادلاندیم اوچماغا

حق قاپیسینی آچماغا 

ترجمه معنایی:تات به من ارزن داد،ارزن را به گنجشک دادم،گنجشک به من پرپرواز داد،پرپرواز گشودم رو بسوی گشودن در حق

 

 همانگونه که میدانیم ملت های ترک زبان از دیرباز با فارس زبان ها در ارتباط بوده اند و بر هم تاثیرات زبانی و فرهنگی بسیار نهاده اند بطوریکه محمود کاشغری در دیوان الغات ترک میآورد:باش سیز بؤرک اولماز،تات سیز تورک اولماز(سر بی کلاه و ترک بی تات نمیشود)،باشد که با رعایت حقوق یکدیگر و روحیه ای برادرانه با یکدیگر رفتار کنیم

 

 

   *فارس قدیم شامل استان های بوشهر،هرمزگان،کهگیلویه و فارس به علاوه شهر بابک کرمان،ابرکوه  و سمیرم اصفهان بوده است،در کتب و منابع قدیمی قلمروقشقایی ها  شمال و جنوب فارس ذکر شده است اما متاسفانه به اشتباه هنوز هم در کتاب های درسی و سایر کتاب ها حوزه قشقایی ها را شمال و جنوب فارس ذکر میکنند درصورتی که در تقسیمات کشوری جدید  محدوده جغرافیایی فارس تغییر کرده است

آت،گلین،قوجا؟!


طویوموش گلین آتا مینیرمیش کی بیر سس گلر

واری کیمسه گلین ه ساری باخارلار

بیر قوجا بیر گوشادان گلر اورتایا دئیه ر:

آت اوجا،گلین اوجا،من ایدیم قوجا۱



۱)ایندی هر وخت بیر یئرده بیر بحث اورتایا گله کی مقصر قولونجوندا اولارلار،بو مثلی سؤز یاتیردماک ایچین چکیرلر:

آت اوجا،گلین اوجا،من ایدیم قوجا


اهدای عضو !

"فیس بوک"۱ دا نئچه گوروپ وار کی" اهدای عضو" آدینا دی،،واری کیمسه بونو "لایک" ووریر و به گه نیر۲ !!!

منه گلیر اگر بیر گون بو فورصت بیزیم ایچین ایله ری گله هئچ وخت اؤزوموز یا عزیزیمیز عضوینی باغیشلامایاگ

ولی حتی بو صورت ده دی بیزیم دونیا:


 

چوختر از بو کی "قلب" باغیشلایان آدام ایسته یه،محبت باغیشلایان ایسته ییر

 

چوختر از بو کی "ال" باغیشلایان آدام ایسته یه،نوازش باغیشلایان ایسته ییر

 

چوختر از بو کی "گؤز" باغیشلایان آدام ایسته یه،باخیش باغیشلایان ایسته ییر

 

چوختر از بو کی "آیاق" باغیشلایان آدام ایسته یه،قانات باغیشلایان ایسته ییر

 

چوختر از بو کی "قان" باغیشلایان آدام ایسته یه،قان تؤکمه یه ن ایسته ییر

 

چوختر از بو کی "جان" باغیشلایان آدام ایسته یه،جان اؤلدورمه یه ن ایسته ییر




۱)بیر ایجتیماعی سایت دی

2)به گه نمک:پسند کردن

یاز

اوشاقلیگدان یاز اولاندا آللاهیم وئریردی

بیر موددت ایچین مدرسه دن راحت اولیردیم

یئنگی دوُن1 دالا چکیردیم

آیاقیم یئنگی آیاق-قابی2 نان تانیش اولیردی

گئدیردیک کیمسه لریمیز اه وینه

بئیگ تر لر دن عیدانالیگ آلیردیگ

گئدیردیک اوبایا،گئجه لر سحرنچز متل لره قولاغ آسیردیگ،اولدوزلاری اوردایدی کی تانیدیم !

یاز اولاندا،

دونیایا گؤزه للیک یاغیر

بیر بیر دن کیسمیش لر باریشیرلار3،اؤلموش اوره گ لر دی جانا گلیر !

نمنه موندان یئی؟؟؟


1)لباس،رخت

2)کفش،اورسو

3)باریشماک:صلح ائتمک،بیر اولماک

تیمور گردانی در گذشت

کنار شعرش ٬میان مردمش 

   

تیمورگردانی شاعر طنزپرداز قشقایی شب گذشته(جمعه 22 بهمن 89) در همایش شعر و موسیقی قشقایی که در تالار فرهنگیان شیراز در حال برگزاری بود برای خواندن شعر به بالای سن و پشت تریبون رفت.پس از قرائت دو شعر و هنگامیکه همه لبخند به لب داشتند بر زمین افتاد و دارفانی را وداع گفت 

گفتنی است این برنامه در حالی برگزار شد که سالن مملوء از جمعیت بود و عده بسیاری از هنرمندان٬ شاعران٬نویسندگان و همچنین مقامات استانی و شهر شیراز حضور داشتند 

 

لحضاتی قبل از عروج: 

 

ادامه مطلب ...

دلی

چندی پیش سایت آقای عبدالله شهبازی را بررسی میکردم که به عکس و مطلبی در مورد دَ لی داغی که فارس ها آن را کوه دلو میخوانند برخوردم.آقای شهبازی پیشتر در کتاب ایل ناشناخته این کلمه را احتمالا تورکی خوانده بودند و پس از آن عزیزی این کلمه را فارسی و هم ریشه با و در ارتباط با دالاهو خوانده بود!!!


کوه دلی سالها بل قرن هاست که گذرگاه طایفه های مختلف قشقایی بوده است.در زبان تورکی کلمه دلی به معنای:دیوانه،بی باک،سر به هوا،شجاع و طغیانگر و ... آمده است.در بررسی مکان های جغرافیایی در حوزه قشقایی به رودخانه خشک شهر شیراز که آن را دلی چای مینامیم نیز برخوردم که وجه تسمیه آن بخاطر طغیانگر بودن آن است


دلی داغ:کوه بلند،کوه سرکش

دلی چای:رودخانه طغیانگر،رودخانه سرکش

به چند مورد دیگر از کاربرد های کلمه دلی در زبان و ادبیات تورکی دقت کنید:

دلی باش:بی پروا،شجاع

دلی:دلیر،شجاع.......در داستان کور اوغلو آنجا که کور اوغلو میگوید:هایدی دلی لریم

دلی خسرو:نام آهنگ

دلی میشتی،دلی نوشو:نام گیاهی شبیه لوبیا

دلی بولاما:نوعی آغوز-شیر حیوان تازه زاییده

دلی قانلی(این اصطلاح بیشتر در ترکیه بکار میرود):تازه جوان،زودرس،جوانمرد

...

آمان،اوسّا آمان !!!

اوسّالار هونر لری ایچی همیشه دن خلخ یانیندا ایحتیرام وارلاریمیش و خلخ و خانلار اونلاری چوخ سئویرمیشلر

 ایندی دی ائله بئله دی ،وقتی ساز چالدیگی باشلاییرلار خلخ بئرکلری قولاغینا و جیبلارینا پول قوییرلر،کرانالارینا یاغلیق باغلاییرلار،خانلاردی جیبلرینی اشرفی دن دولدیریمیشلر

اوسّا امان خانینگ اوسّاسی ایمیش،آمان گئدر کند ایچینه،آتی آجیمیش،آتی نی دی چوخ سئورمیش،کند ایچینده دئیه ر:من خان اوسّاسی یام،آتیم آج دی منه بیرآز سامان وئرینگ،سورا سیزینگ خیجالت دن چیخه رم

دئیرلر بیز کی سنی تانیمیراگ آما اگر خان اوسّاسی یانگ گل بیزیم ایچی کرانا چال تا بئلنگه سامان وئرگ

آمان کی داها هئچ یول یوخیمیش،چالدیگی باشلایار بو سؤزی سازا سالار:

آمان زامانا چالیر

زامان آمانا چالیر

اشرفی یه چالمایان

اینّی* سامانا چالیر

--------------------------------------------------------------------------------------------

*ایندی

تشکور ائدیرم پیران وزیری سئوملی دوستوم دن کی بو داستانی تعریف ائتدی